گلیسیرین Glycerin

گلیسیرین چیست؟

گلیسیرین که به دلیل طعم شیرین آن گلیسرول نیز نامیده می‌شود یک ترکیب طبیعی است که اغلب از روغن‌های گیاهی یا چربی‌های حیوانی به‌دست می‌آید. این ماده یک الکل سه عاملی است که به دلیل داشتن پیوند هیدروژنی با هر نسبتی در آب و اتانول قابل حل است، ولی در دیگر حلال‌ها از حلالیت کمتری برخوردار می‌باشد. گلیسیرین بیش از 50 سال است که در صنعت آرایشی-بهداشتی کاربرد دارد و طبق گزارش FDA در سال 2019، این ماده پس از آب و عطر، سومین ماده پرمصرف در این صنعت است. گلیسیرین به‌طور گسترده در فرمولاسیون داروها و در صنایع غذایی برای کمک به حفظ رطوبت، جلوگیری از کریستال شدن شکر و ایجاد بافت نرم کاربرد دارد. گلیسیرین مانند بسیاری از الکل‌های قندی از درصد بالای قندی برخوردار نیست و حدودا 60 تا 75 درصد دارای طعم شیرین است و در معرض هوا به آرامی رطوبت را جذب می‌نماید.

روش تولید گلیسیرین

تولید گلیسیرین به دو روش طبیعی و مصنوعی صورت می‌گیرد:

• روش طبیعی: در این روش از منابع گیاهی و حیوانی استفاده می‌گردد. گلیسیرین به عنوان یک ماده جانبی در فرآیند تبدیل چربی‌ها و روغن‌ها به اسیدهای چرب، حاصل می‌گردد. در روش دیگر این ماده را می‌توان از سنتز پروپیلن از طریق هیدرولیز روغن به‌دست آورد.
• روش مصنوعی: آلکیل کلرید تولید شده در حضور هیپوکلرو، به دی کلروهیدرین تبدیل می‌شود، سپس توسط هیدروکسید سدیم در دمای 96- درجه ‌سانتیگراد به گلیسیرین هیدرولیز می‌شود.

مشخصات فیزیکی و شیمیایی

فرمول شیمیایی: C₃H₈O₃

شکل ظاهری: مایع شفاف، بی‌رنگ، بدون‌بو، دارای قوام شربتی و با طعم نسبتا شیرین است.

جرم مولی: 92.09382 گرم بر مول

نقطه ذوب: 17.8 سانتی‌گراد

نقطه جوش:  290 سانتی‌گراد

چگالی: 1.261 گرم بر سانتی‌متر مکعب

ضریب شکست: 1.4746

حلالیت: حلال در آب و اتانول/  نامحلول در حلال‌های آلی مانند کلروفرم، اتر و بنزن

کاربردهای گلیسیرین

• صنعت غذایی
• صنعت آرایشی-بهداشتی
• صنعت شوینده
• صنعت داروسازی
• صنعت نساجی
• آزمایشگاه‌ها
• ساخت مواد منفجره
• تولید کاغذ و چاپ
• تولید ضد یخ
• لاستیک‌سازی
• تولید پلاستیک

کاربرد گلیسیرین در صنعت داروسازی

گلیسیرین در صنعت داروسازی یک ماده ضروری در فرمولاسیون بسیاری از شربت‌ها، پمادها، داروهای بی‌حسی، کپسول‌های دارویی، دهان شویه، قرص‌های ضد سرفه و همچنین به‌عنوان روان‌کننده و مرطوب‌کننده در سایر محصولات استفاده می‌گردد. این ماده به‌عنوان عامل نگهدارنده در تولید قرص نیز استفاده می‌شود.

کاربرد گلیسیرین در صنعت آرایشی-بهداشتی

گلیسیرین در صنعت آرایشی-بهداشتی یک عنصر اصلی در تولید مرطوب‌کننده‌ها و لوسیون‌ها است؛ به‌طوری که استفاده از این ماده به شکل خالص آن، در حال افزایش است. این ماده در لوسیون‌ها و کرم‌های صورت، موجب نگه‌داشتن رطوبت در سطح پوست می‌شود.

طبق یک مطالعه در سال 2016، گلیسیرین “موثرترین مرطوب کننده” موجود برای افزایش هیدراتاسیون در لایه بالایی پوست، در مقایسه با بسیاری از موارد دیگر است. وجود گلیسیرین در فرمولاسیون مواد آرایشی-بهداشتی باعث رفع خشکی پوست و محافظت در برابر عوامل تحریک کننده ، نرم‌کنندگی مو و کاهش ویسکوزیته می‌گردد. این ماده به دلیل حلالیت بالا در تهیه لوازم آرایشی استفاده می‌شود؛ زیرا باعث جذب رطوبت در سطح پوست شده و پوست را نرم و چرب نگه می‌دارد.

در تولید خمیردندان به‌عنوان ماده اصلی برای جلوگیری از خشک شدن آن در تیوب‌ها استفاده می‌گردد و می‌توان گفت یک سوم کاربرد گلیسیرین در محصولات مراقبت شخصی به‌خصوص در تولید خمیردندان است.

کاربرد گلیسیرین در صنعت غذایی

گرید خوراکی گلیسیرین در تولید نوشابه‌ها، چاشنی‌ها و کنسروها کاربرد دارد و همچنین به دلیل مزه نسبتا شیرین در تولید شربت‌ها، شکلات‌ها و شیرینی‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تولید نان، کیک، گوشت و پنیر به‌عنوان عامل نرم‌کننده بافت آن‌ها کاربرد دارد. در غذاهای یخ‌زده مانند بستنی و سایر دسرها به‌عنوان نگهدارنده برای جلوگیری از تشکیل کریستال‌های یخ استفاده می‌شود. گلیسیرین برای حفظ رطوبت در اغلب میوه‌های خشک استفاده می‌شود؛ زیرا حفظ رطوبت در این مواد موجب می‌شود که میوه‌ها خشک و شکننده نشوند.

کاربرد گلیسیرین در صنعت شوینده

ویژگی مرطوب‌کنندگی گلیسیرین در تولید صابون، باعث جلوگیری از خشک شدن پوست می‌شود. گلیسیرین در فرمولاسیون مواد شوینده به‌عنوان نرم‌کننده و باتوجه به خاصیت حلال بودن آن، در تولید پودرهای شوینده برای حل‌کردن ذرات مختلف آلودگی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربرد گلیسیرین در صنعت نساجی

گلیسیرین در نساجی موجب روانکاری و نرم‌کردن پارچه و نخ می‌گردد.

کاربرد گلیسیرین در مواد منفجره

گلیسیرین یک ماده اولیه در تولید نیتروگلیسیرین که جز ترکیبات دینامیت است، استفاده می‌شود. نیتروگلیسیرین از واکنش گلیسیرین، اسید نیتریک و اسید سولفوریک تشکیل می‌شود. طی این واکنش ماده روغنی به‌دست می‌آید که وقتی در معرض حرارت قرار می‌گیرد، منفجر می‌شود.

نکات ایمنی و ملاحظات استفاده از گلیسیرین

• در صورت تماس این ماده با چشم‌ها و پوست، فورا آن ناحیه را با آب بشویید .
• در صورت بلعیدن حتما به پزشک مراجعه نمایید.
• در صورت کار با این ماده، حتما از عینک ایمنی، دستکش و ماسک استفاده کنید.
• این ماده را در ظرف‌های مخصوص، به دور از رطوبت و در محلی خشک و تاریک قرار دهید.
• این ماده سمی و خطرناک نیست و خاصیت اشتعال‌پذیری نسبتا کمی دارد.