این ماده که به‌عنوان یک عنصر حیاتی در فرایندهای صنعتی شناخته می‌شود، نقش به سزایی در بهبود فرایندها و محصولات دارد. از بوراکس به‌عنوان پلی بین علم و صنعت یاد می‌شود، جایی که نه تنها از آن به‌عنوان یک ماده کمکی در تولید استفاده می‌شود، بلکه به‌عنوان یک عنصر اصلی در بسیاری از محصولات نیز به کار می‌رود. برای کشف چگونگی تاثیر این ماده شگفت‌انگیز بر زندگی روزمره و صنعت، دعوت می‌کنیم این مقاله از آوینا تجارت اطلس را که در آن به borax چیست پرداخته‌ایم، را دنبال کنید.
پودر بوراکس چیست؟
بوراکس، که با نام‌های سدیم بورات یا سدیم تترابورات نیز شناخته می‌شود، ماده‌ای است که بیش از صرفا یک نمک معمولی، جایگاه ویژه‌ای در دنیای علم و صنعت دارد. این ماده با فرمول شیمیایی Na₂B₄O₇ که در اشکال مختلفی مانند انیدرید، پنتاهیدرات و دکاهیدرات وجود دارد؛ به خصوص در حالت دکاهیدراته به‌عنوان پودر بوراکس شناخته می‌شود. این پودر سفیدرنگ نه تنها در آب به خوبی حل می‌شود بلکه به دلیل خواص قلیایی، به‌عنوان یک تنظیم‌کننده pH در صنایع مختلف کاربرد دارد.
پودر بوراکس به دلیل حلالیت بالا و قابلیت دسترسی آسان، اغلب برای کاربردهای خانگی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده در مقایسه با سایر اشکال بوراکس، که ممکن است کمتر محلول باشند یا نیاز به شرایط خاصی برای فعال‌سازی داشته باشند، به راحتی می‌تواند در آب داغ یا حتی آب سرد تبدیل به محلول شود. این خصوصیت پودر بوراکس امکان پذیرش وسیع‌تری را در تهیه محلول‌های شستشو، مواد شیمیایی آزمایشگاهی و حتی در محصولات مراقبت شخصی فراهم می‌آورد.
مشخصات پودر بوراکس
ماده بوراکس به دلایل داشتن برخی ویژگی های شیمیایی و فیزیکی، کاربردهای زیادی دارد. در جدول زیر به مشخصات بوراکس پرداخته‌ایم که می‌تواند برای شما بسیار کاربردی باشد:
| نام شیمیایی | ناتریم تترا بورات (Sodium tetraborate) |
| فرمول شیمیایی | Na2B4O7 |
| وزن مولکولی | 201.22 g/mol |
| نقطه ذوب | 743 درجه سانتی‌گراد |
| نقطه جوش | 1,575 درجه سانتی‌گراد |
| چگالی | 1.73 |
| بخار فشار | 1 mmHg (در حدود 1/760 از فشار جوی) |
| رنگ | سفید |
| حلالیت در آب | قابل حل در آب |
| قابل حل در | حل‌شدنی در آب، الکل و گلیسرول |
نحوه تولید پودر بوراکس
معمولا بوراکس را به دو صورت طبیعی و صنعتی تولید می‌کنند. درواقع، بوراکس که با نام‌های سدیم بورات یا سدیم تترابورات هم شناخته می‌شود، یک ماده بسیار مهم و کاربردی است که از منابع طبیعی تا فرآیندهای پیچیده صنعتی، مراحل متنوعی را طی می‌کند تا به صورت پودر سفید و خالص درآید که در بسیاری از صنایع کاربرد دارد.
در روش تجزیه طبیعی پودر borax، ماده بوراکس به خودی خود عمدتا از معادن بورات استخراج می‌شود که در مناطق خشک و بیابانی یافت می‌شوند. مهم‌ترین منابع طبیعی آن در کالیفرنیا، نوادا، ترکیه و روسیه واقع شده‌اند. این ماده از تبخیر آب دریاچه‌های شور و بسترهای نمکی به دست می‌آید؛ جایی که بورات‌ها به صورت طبیعی تشکیل می‌شوند. بدین صورت می‌توان پودر بوراکس را به صورت طبیعی استخراج کرد.
در صنعت، بوراکس اغلب از طریق تجزیه حرارتی بوریک اسید در دماهای بسیار بالا تولید می‌شود. این فرآیند شامل چند مرحله است:
- تجزیه حرارتی
تجزیه حرارتی بوریک اسید یکی از روش‌های کلیدی در تولید بوراکس است. در این فرآیند، بوریک اسید (H₃BO₃) تحت دماهای بالا، حدود 320 درجه سانتی‌گراد، قرار می‌گیرد. حرارت باعث می‌شود که مولکول‌های آب موجود در بوریک اسید جدا شوند و در نتیجه، بوریک اسید به سدیم تترابورات انیدرید (Na₂B₄O₇) تبدیل شود. این تبدیل نه تنها منجر به کاهش وزن ماده می‌شود بلکه خواص شیمیایی آن را نیز تغییر می‌دهد، که این امر برای کاربردهای صنعتی آن حیاتی است.
- واکنش‌های شیمیایی
پس از تولید سدیم تترابورات انیدرید، این ترکیب می‌تواند تحت واکنش‌های حرارتی بیشتری قرار گیرد که در آن، تجزیه بیشتری انجام می‌شود. این مرحله بیشتر شامل افزایش دما است که می‌تواند به بیش از 700 درجه سانتی‌گراد برسد. در این دما، سدیم تترابورات انیدرید به دو ترکیب مهم دیگر تجزیه می‌شود:
- اکسید بورون (B₂O₃)
- سدیم اکسید (Na₂O)
اکسید بورون به دلیل خواص عالی در جذب نور و مقاومت شیمیایی، در تولید شیشه‌های مقاوم و سرامیک‌های پیشرفته کاربرد دارد. همچنین، سدیم اکسید به‌عنوان یک ترکیب قلیایی در صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در تولید صابون‌ها و دیگر مواد شوینده نقش دارد. این واکنش‌ها نه تنها برای تولید بوراکس مهم هستند بلکه در تولید محصولات جانبی که در صنایع مختلف کاربرد دارند نیز نقش بسزایی دارند.
به این ترتیب، بوراکس نه تنها به‌عنوان یک ماده مستقیم در محصولات مختلف استفاده می‌شود، بلکه به‌عنوان یک واسطه در تولید سایر ترکیبات مهم نیز عمل می‌کند.
کاربردهای پودر بوراکس
پودر و محلول بوراکس به‌عنوان یک محصول چند منظوره در خانه کاربردهای متنوعی دارد، از پاک‌سازی لکه‌ها گرفته تا از بین بردن بوهای نامطبوع. در ادامه به برخی از کاربردهای جالب و مفید پودر بوراکس اشاره می‌کنیم:
1. پاک‌سازی و روشن‌کردن لباس‌ها
بوراکس به خاطر توانایی‌اش در سفید کردن و رفع بوی لباس‌ها شناخته شده است. برای استفاده، نیم فنجان پودر بوراکس را به هر بار شستشو اضافه کنید. این کار باعث می‌شود که لباس‌ها نه تنها تمیزتر شوند، بلکه رنگ‌ها روشن‌تر و زنده‌تر به نظر برسند؛ به‌عنوان مثال، اگر پیراهن سفیدی دارید که به مرور زمان کدر شده، استفاده از بوراکس می‌تواند به بازگرداندن درخشندگی اولیه آن کمک کند.
2. از بین بردن لکه‌های قدیمی
ماده بوراکس به خوبی لکه‌ها را از بین می‌برد، به ویژه لکه‌هایی که به نظر می‌رسد از بین نمی‌روند. برای این کار، مقداری پودر بوراکس را با آب مخلوط کنید و روی لکه بمالید، سپس بگذارید برای مدتی بماند و بعد آن را بشویید. به‌عنوان مثال، اگر لکه جوهری روی شلوار جین خود دارید، می‌توانید با استفاده از بوراکس و کمی آب این لکه را به راحتی پاک کنید.
3. تمیز کردن سطوح
بوراکس برای تمیز کردن عمیق سطوح مختلف از جمله کاشی‌ها و سینک ظرفشویی مفید است. می‌توانید محلولی از بوراکس و آب گرم تهیه کنید و با استفاده از اسفنج یا برس، سطوح را به خوبی تمیز کنید. این محلول به خصوص برای از بین بردن جرم‌های سخت و لکه‌های مقاوم مناسب است.
4. کنترل حشرات
استفاده از آن به‌عنوان ماده دفع کننده حشرات است. با پاشیدن پودر بوراکس در نقاطی که حشرات مانند مورچه‌ها و سوسک‌ها تجمع می‌کنند، می‌توانید از ورود آن‌ها به فضای خانه جلوگیری کنید. این کار به کاهش تعداد حشرات در خانه کمک می‌کند بدون آنکه نیازی به استفاده از مواد شیمیایی باشد.
5. صنایع شیمیایی
در صنعت شیمیایی، ماده بوراکس به‌عنوان یک بافر و تثبیت‌کننده pH در فرمولاسیون‌های مختلف استفاده می‌شود. این ماده همچنین در ساخت شیشه‌های بوروسیلیکات که در ظروف مقاوم به حرارت و تجهیزات آزمایشگاهی کاربرد دارند، نقش کلیدی ایفا می‌کند. بوراکس به‌عنوان فلاکس در فرآیندهای متالورژی برای تمیز کردن فلزات مذاب و بهبود کیفیت جوش نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
6. صنایع نساجی
در صنعت نساجی، بوراکس برای تثبیت رنگ‌ها بر روی الیاف و بهبود دوام رنگ‌ها در برابر شستشو استفاده می‌شود. این ماده به‌عنوان یک جزء مهم در تولید مواد شوینده و پاک‌کننده‌هایی که برای شستشوی پارچه‌های حساس و نخی استفاده می‌شوند، کاربرد دارد.
7. پودر بوراکس در کشاورزی
پودر بوراکس به‌عنوان یک منبع مهم بورون در کودهای کشاورزی استفاده می‌شود. بورون یک عنصر ضروری برای رشد گیاهان است و در تنظیم تولید و استفاده از قندها، پروتئین‌ها و هورمون‌ها در گیاهان نقش دارد. استفاده از بوراکس در کشاورزی به بهبود کیفیت محصول و افزایش مقاومت گیاهان در برابر بیماری‌ها کمک می‌کند.
8. آرایشی و بهداشتی
در صنایع آرایشی و بهداشتی، بوراکس به‌عنوان یک عامل امولسیفایر و محافظ در تولید کرم‌ها، لوسیون‌ها و سایر محصولات مراقبت از پوست استفاده می‌شود. این ماده به حفظ یکنواختی و ثبات فرمولاسیون‌ها کمک می‌کند و به‌عنوان یک ماده ضدعفونی‌کننده در محصولات بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
9. بوراکس به‌عنوان تنظیم‌کننده PH
ترکیبات هیدراته بوراکس به‌عنوان یک تنظیم‌کننده pH در محیط‌های مختلف کاربردهای گسترده‌ای دارد؛ از جمله در استخرها و سیستم‌های آبی دیگر. این ماده به دلیل خواص بازی خود، می‌تواند به افزایش pH آب کمک کند و به‌عنوان یک بافر عمل می‌کند تا از نوسانات شدید pH جلوگیری کند. این خاصیت بافرینگ بوراکس به حفظ تعادل شیمیایی در آب کمک می‌کند، که برای حفظ سلامت استخرها و جلوگیری از خوردگی تجهیزات آبی ضروری است.
بوراکس همچنین در کاهش رشد جلبک‌ها و باکتری‌ها در آب مؤثر است؛ زیرا تعادل pH کنترل‌شده محیطی برای رشد آن‌ها فراهم می‌آورد که با شرایط رشد مطلوب آن‌ها مغایرت دارد. به این ترتیب ماده بوراکس به نوعی خاصیت جلبک زدایی دارد. این موضوع در کنترل کیفیت آب استخرها بسیار مهم است؛ چرا که pH مناسب همچنین به افزایش کارایی مواد ضدعفونی‌کننده مانند کلر کمک می‌کند. بوراکس به‌عنوان یک نرم‌کننده آب طبیعی نیز شناخته شده است، که باعث می‌شود آب نرم‌تر شود و برای پوست و تجهیزات آسان‌تر باشد.
10. کاربرد بوراکس در ذوب طلا
بوراکس به‌عنوان یک فلاکس در فرآیندهای ذوب طلا کاربرد گسترده‌ای دارد، که به خصوص برای جداسازی طلا از ناخالصی‌ها و سایر فلزات استفاده می‌شود. بوراکس با کاهش دمای ذوب مواد معدنی اطراف طلا، به عناصر سنگین‌تر اجازه می‌دهد تا در کف ظرف ذوب جمع شوند؛ در حالی که ناخالصی‌ها در بالای مذاب به صورت سرباره شناور می‌مانند. این فرآیند نه تنها به بهبود بازیابی طلا کمک می‌کند، بلکه از استفاده مواد خطرناک مانند جیوه جلوگیری می‌کند که برای محیط زیست و سلامتی انسان‌ها مضر است.
در استفاده از بوراکس برای ذوب طلا، مخلوط کردن بوراکس با طلا در نسبت‌های معین و گرم کردن آن‌ها تا زمانی که طلا به صورت مذاب درآید، انجام می‌گیرد. پس از اینکه مذاب خنک شد، طلا از ناخالصی‌ها جدا شده و به شکل خالص‌تری بازیابی می‌شود. این روش به ویژه در میان کارگران معادن کوچک و سنتی بسیار محبوب است؛ زیرا از تکنولوژی‌های پرهزینه و دشوار جلوگیری می‌کند و به آن‌ها امکان می‌دهد با هزینه‌ای اندک طلا را به دست آورند.
نکات ایمنی و خطرات کار با پودر بوراکس
کار با پودر بوراکس می‌تواند مزایای زیادی داشته باشد، اما مهم است که از خطرات احتمالی آن نیز آگاه باشیم تا بتوانیم به شیوه‌ای ایمن از آن استفاده کنیم. در ادامه به بررسی نکات ایمنی و خطرات مرتبط با استفاده از بوراکس پرداخته‌ایم.
یکی از خطراتی که هنگام کار با ماده بوراکس ممکن است به دنبال داشته باشد، تماس مکرر با آن است. تماس مکرر یا طولانی مدت با بوراکس می‌تواند باعث تحریک پوست و چشم شود. این تحریکات ممکن است شامل قرمزی، خارش و سوزش باشد. در مواقع شدید، ممکن است التهاب چشمی یا حتی زخم‌های پوستی ایجاد کند. همچنین، بلعیدن بوراکس می‌تواند منجر به مسمومیت شود. علائم می‌توانند شامل تهوع، استفراغ، اسهال و در موارد شدیدتر، آسیب به کلیه و مشکلات عصبی باشند.
با این حال، نمی‌توان پودر یا محلول بوراکس را تنها به دلیل این خطرات کنار گذاشت و از مزایای آن بهره نبرد. با استفاده از نکات ایمنی، بهترین استفاده را از آن ببرید.
همیشه هنگام کار با بوراکس دستکش‌های محافظ، عینک ایمنی و ماسک تنفسی مناسب بپوشید. این تجهیزات به جلوگیری از تماس مستقیم بوراکس با پوست و مخاط چشم و همچنین جلوگیری از استنشاق ذرات آن کمک می‌کند. اطمینان حاصل کنید که محیط کار دارای تهویه کافی است، خصوصا در فضاهای بسته، تا از تجمع ذرات بوراکس در هوا و استنشاق آن جلوگیری شود.
در صورت بلع بوراکس فورا به پزشک مراجعه کنید. تحریک به استفراغ توصیه نمی‌شود مگر اینکه توسط مراکز کنترل مسمومیت یا یک متخصص پزشکی توصیه شده باشد. در صورت تماس با چشم‌ها، آن‌ها را سریعا با آب فراوان شستشو دهید و در صورت ادامه‌ی درد یا تحریک به یک مرکز درمانی مراجعه کنید.
آوینا تجارت اطلس یکی از معتبرترین تامین کنندگان پودر بوراکس در کشور
بوراکس، این ماده معدنی شگفت‌انگیز که بیش از یک قرن است که در صنایع مختلفی از شستشو و تمیزکاری گرفته تا ذوب فلزات و کشاورزی کاربرد دارد، توانسته است به‌عنوان یک راه‌حل طبیعی و ایمن شناخته شود. استفاده از بوراکس به‌عنوان تنظیم‌کننده pH در استخرها، کمک به پاک‌سازی و رفع بوی لباس‌ها در ماشین لباسشویی و همچنین نقش آن در کنترل آفات خانگی تنها چند مورد از کاربردهای بی‌شمار این ماده است.
البته توجه داشته باشید که به خاطر سمیت این ماده ، حتما در استفاده از آن نکات ایمنی را رعایت کنید و در صورت بروز حادثه حتما پزشک و یک فرد آشنا با این ماده را در جریان بگذارید. چنانچه درباره ماده بوراکس سوالاتی دارید می‌توانید آن را در بخش کامنت ها مطرح کنید و یا با کارشناسان آوینا تجارت اطلس تماس بگیرید.
سوالات متداول
آیا استفاده از بوراکس برای محیط زیست ضرر دارد؟
بوراکس یک ماده معدنی طبیعی است و در مقادیر متعادل، معمولا ضرری برای محیط زیست ندارد. اما مانند هر ماده‌ای، استفاده بی‌رویه و در مقادیر زیاد می‌تواند تاثیرات منفی بر زیست‌بوم داشته باشد. استفاده درست و محدود از بوراکس می‌تواند به حفظ سلامت محیط کمک کند.
آیا بوراکس برای از بین بردن حشرات خانگی موثر است؟
بله، بوراکس به‌عنوان یک روش غیر سمی برای کنترل آفات مانند مورچه‌ها و سوسک‌ها شناخته شده است. با پاشیدن بوراکس در مسیر حشرات، می‌توانید به طور طبیعی آن‌ها را از خانه دور نگه دارید. این روش هم مؤثر و هم محیطی امن‌تر برای حیوانات خانگی و کودکان فراهم می‌کند.
آیا بوراکس می‌تواند در تمیز کردن لباس‌ها استفاده شود؟
بله، بوراکس به‌عنوان یک تقویت‌کننده لباسشویی عالی عمل می‌کند. افزودن بوراکس به ماشین لباسشویی می‌تواند لباس‌ها را تمیزتر، روشن‌تر و عاری از بوهای نامطبوع کند. همچنین به‌عنوان یک نرم‌کننده آب عمل می‌کند که می‌تواند به جلوگیری از رسوبات آهکی در ماشین لباسشویی کمک کند.
آیا استفاده از بوراکس در استخرها ایمن است؟
استفاده از بوراکس به‌عنوان تنظیم‌کننده pH در استخرها شایع است. این ماده به حفظ تعادل pH کمک می‌کند و می‌تواند به جلوگیری از خوردگی تجهیزات استخر و بهبود کیفیت آب کمک کند. با این حال، باید دقت کنید که دوز مناسبی از بوراکس را استفاده کنید تا از ایجاد تعادل بیش از حد pH جلوگیری شود.