اسید بوریک و بوراکس هر دو یک ماده شیمیایی پرکاربرد صنعتی هستند که امروزه به دلیل تشابه اسمی و تشابه در ترکیبات سازنده، در بسیاری موارد با هم اشتباه گرفته می‌شوند؛ درحالیکه تفاوت اسید بوریک و بوراکس بسیار برجسته است و عدم توجه به فرق بوراکس و اسید بوریک می‌تواند شما را در استفاده‌های صنعتی دچار ضرر و زیان کند.
بوریک اسید و بوراکس هر دو به خاطر منشا مواد سازنده‌شان به‌عنوان بورات‌ها شناخته می‌شوند و به صورت کلی می‌توان بوراکس را ماده سازنده اسید بوریک دانست اما در نهایت با اینکه اسید بوریک از دل بوراکس بیرون کشیده می‌شود، همچنان فرق بوراکس و اسید بوریک در زمینه‌های مختلفی مانند خواص شیمیایی، کاربرد صنعتی و حتی ساختار مولکولی مشهود است.
در این مقاله از آوینا تجارت اطلس به بررسی تفاوت اسید بوریک و بوراکس می‌پردازیم و در نهایت مشخص می‌کنیم که کدام یک از اسید بوریک یا بوراکس برای شما در استفاده‌های مختلف مفیدتر است. با ما همراه باشید.
تفاوت اسید بوریک و بوراکس چیست؟
قبل از اینکه به تفاوت اسید بوریک و بوراکس بپردازیم، خوب است با ماهیت هر دو این مواد آشنا شویم. اسید بوریک و بوراکس هر دو ترکیبات بور هستند، اما تفاوت‌های اساسی در ساختار شیمیایی و کاربردهای آنها وجود دارد. اسید بوریک یک اسید ضعیف است، در حالی که بوراکس یک نمک سدیمی است. این تفاوت در ساختار شیمیایی، منجر به تفاوت در خواص فیزیکی و شیمیایی این دو ماده می‌شود. به عنوان مثال، اسید بوریک در آب کمتر محلول است و در مقایسه با بوراکس خاصیت قلیایی کمتری دارد. این تفاوت‌ها در کاربردهای این دو ماده نیز منعکس می‌شود.
تفاوت اسید بوریک و بوراکس از نظر منشا تولید
دو ماده بوریک اسید و بوراکس، هردو برخاسته از عنصری به نام بور هستند اما از آنجایی که ماهیت متفاوتی نسبت به هم دارند، منشا تولید آنها نیز باهم تفاوت دارد. جالب است بدانید که بوریک اسید و بوراکس، هردو در طبیعت موجود هستند. بوراکس به‌عنوان نمک و پایه سازنده اسید بوریک بیشتر در مکان‌های خشک که حاصل تبخیر دریاچه‌های نمک هستند وجود دارد. درواقع یکی از اصلی‌ترین منابع استخراج بوراکس دشت‌های نمکی است که در ایالت‌های نوادا و یوتا در ایالات متحده وجود دارند.
اما اسید بوریک به‌عنوان ماده‌ای که از ترکیبات بوراکس با هیدروژن و دیگر اسیدها به دست می‌آید، در میوه‌ها مانند سیب و موز، نوشیدنی‌های خاص، بادام و بادام زمینی و همچنین در آبجو و سبزیجات برگدار یافت می‌شود. البته جالب است بدانید که اسید بوریک نیز مانند بوراکس گاهی در بستر دریاها قابل مشاهده است.
تفاوت اسید بوریک و بوراکس از نظر ساختار مولکولی
یکی دیگر از نمونه‌های تفاوت اسید بوریک و بوراکس، در دل ساختار مولکولی این مواد نهفته است. بوراکس که نام دیگر آن تترابورات سدیم است، فرمول شیمیایی مشخصی به صورت Na2B4O7 • 10H2O دارد که به وضوح حداقل 10 مولکول آب به هر واحد از آن چسبیده است. به این ترتیب این ماده از ترکیب اکسیژن، بور و سدیم به دست آمده است.
در مقابل اسید بوریک ماده شیمیایی است که از ترکیب بوراکس با سایر مواد طبیعی مانند بوراسیت و یا کلمنیت ایجاد می‌شود. بوراسیت و کلمنیت هر دو مواد معدنی هستند که از بور طبیعی به دست آمده‌اند و عمدتا در محیط‌های رسوبی مثل دریاچه‌های نمک یافت می‌شوند. به عبارت دیگر اسید بوریک را می‌توان ماده‌ای در نظر گرفت که از مخلوط شدن هیدروژن و اسیدهای دیگرُ در بوراکسی که داخل دریاچه‌های نمک وجود دارد به وجود می‌آید. نام دیگر اسید بوریک هیدروژن بورات است که فرمول شیمیایی آن به صورت H3BO3 می باشد.
اسید بوریک دارای ساختار مولکولی ساده‌تری نسبت به بوراکس است. در مولکول اسید بوریک، اتم بور به سه گروه هیدروکسیل (OH) متصل است. در حالی که در مولکول بوراکس، اتم‌های بور در یک ساختار پیچیده‌تر با اتم‌های اکسیژن و سدیم پیوند دارند. این تفاوت در ساختار مولکولی، باعث تفاوت در خواص شیمیایی و فیزیکی این دو ماده می‌شود. به عنوان مثال، اسید بوریک به دلیل وجود گروه‌های هیدروکسیل، خاصیت اسیدی ضعیفی دارد، در حالی که بوراکس به دلیل وجود یون سدیم، خاصیت قلیایی دارد.
تفاوت در قابلیت انحلال و واکنش‌ها در بوریک اسید و بوراکس
اسید بوریک و بوراکس از نظر قابلیت انحلال و واکنش‌های شیمیایی تفاوت‌های قابل توجهی دارند. در ادامه به طور کامل توضیح می‌دهیم:
- قابلیت انحلال: اسید بوریک در آب سرد نسبتاً کم محلول است، اما با افزایش دما، حلالیت آن افزایش می‌یابد. بوراکس در آب گرم به خوبی حل می‌شود و محلول قلیایی ایجاد می‌کند. همچنین، بوراکس در برخی حلال‌های آلی مانند گلیسرول نیز محلول است.
- واکنش‌های شیمیایی: اسید بوریک در واکنش با بازها، نمک‌های بورات را تشکیل می‌دهد. همچنین، اسید بوریک می‌تواند با برخی از الکل‌ها واکنش داده و استرهای بوریک را تولید کند. بوراکس به دلیل خاصیت قلیایی، می‌تواند با اسیدها واکنش داده و نمک‌های سدیمی و اسید بوریک را تولید کند. همچنین، بوراکس می‌تواند با برخی از فلزات واکنش داده و ترکیبات پیچیده را تشکیل دهد.
تفاوت اسید بوریک و بوراکس از نظر تاریخچه
بوریک اسید و بوراکس ترکیبات امروزی نیستند و قرن‌هاست توسط انسان برای اهداف پاکیزگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. درواقع از اسید بوریک حتی توسط یونیان باستان برای تمیز کردن منازل مورد استفاده قرار می‌گرفت. نمونه شیمیایی خالص این ترکیب در سال 1702 توسط یک دانشمند آلمانی به نام ویلهلم هومبرگ کشف شد. از این ماده در ابتدای دوران کشف برای مصارف پزشکی استفاده می‌شد اما پس از انقلاب صنعتی، اسید بوریک به صورت گسترده در صنایع دیگر مانند تولید انواع پاک‌کننده‌ها و مواد نگهدارنده به کار برده شد.
در مقابل بوراکس نیز به مقدار زیاد در سال 1881 در دره مرگ (Death Valley) کشف شد. قبل از کشف، این ماده در کاربردهای گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت اما دست یابی به نمونه خالص افین ماده در دانشگاه کالیفرنیا، باعث شد تا کاربردهای بوراکس بیش از پیش شود. بوراکس چند دهه بعد از کشف به صورت همگانی در دسترس قرار گرفت و به‌عنوان تقویت کننده در محصولاتی مانند شوینده لباسشویی به کار گرفته شد.
تفاوت اسید بوریک و بوراکس از نظر کاربردهای صنعتی
یکی دیگر از نمونه‌های تفاوت اسید بوریک و بوراکس، کاربردهای صنعتی این دو ماده است. درواقع با اینکه این مواد، عناصر پایه مشتری دارند اما در نهایت نوع اتصال بین مولکولی آنها و همچنین ساختارشان منجر شده است که نقش های مختلفی را در صنعت بازی کنند.
کاربردهای اسید بوریک
اسید بوریک به دلیل خواص منحصر به فرد و متمایزی که دارد، در صنعت مورد توجه است که در ذیل به کاربردهای بوریک اسید اشاره می‌کنیم:
- در صنایع داروسازی، از اسید بوریک برای تولید پمادها، کرم‌ها و محلول‌های ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود.
- خاصیت ضدقارچی اسید بوریک، بوریک اسید را به یک ماده مؤثر در درمان عفونت‌های قارچی پوست تبدیل کرده است.
- در تولید برخی از انواع آنتی‌بیوتیک‌ها از اسید بوریک استفاده می‌شود.
- در صنایع شیشه و سرامیک، اسید بوریک به عنوان یک عامل شفاف‌کننده و افزایش‌دهنده مقاومت حرارتی شیشه و سرامیک به کار می‌رود و به صورت کلی برای تولید فایبر گلاس، صفحه‌های نمایش LCD، سرامیک و تولید بتونه استفاده می‌شود.
- در برخی کشورها از این ترکیب برای افزایش مدت نگهداری غذا استفاده می‌شود.
- بوریک اسید را به صورت عمده در تولید حشره‌کش‌های مربوط به سوسک‌ها، مورچه‌ها و موریانه‌ها نیز به کار می‌برند.
کاربردهای بوراکس
بوراکس به دلیل خواص قلیایی و توانایی نرم‌کنندگی آب، در صنایع مختلفی کاربرد دارد که با هم بررسی می‌کنیم:
- در صنایع شوینده، در تولید انواع پودرهای لباسشویی و مایع ظرفشویی، از بوراکس به عنوان یک نرم‌کننده آب و تقویت‌کننده اثر شوینده‌ها استفاده می‌شود.
- در صنایع کشاورزی، بوراکس به عنوان یک قارچ‌کش و حشره‌کش استفاده می‌شود.
- بوراکس در صنایع چرم‌سازی، کاشی‌سازی و سرامیک نیز کاربرد دارد. به عنوان مثال، در صنعت کاشی‌سازی، از بوراکس برای تولید لعاب‌های شفاف و براق استفاده می‌شود.
- این ماده به‌عنوان یک عامل ضد قارچ عمل می‌کند و می‌تواند در نقش نگهدارنده و عامل ضد حریق در محصولات نهایی مورد استفاده قرار بگیرد.
تفاوت اسید بوریک و بوراکس از نظر ویژگی های شیمیایی
مسلما بین بوریک اسید و بوراکس از نظر ویژگی‌های شیمیایی نیز تفاوت‌هایی وجود دارد. همانطور که گفتیم این مواد از نظر فرمول شیمیایی تفاوت دارند و همین موضوع منجر به بروز تفاوت اسید بوریک و بوراکس از منظر ویژگی‌های شیمیایی و فیزیکی شده است. اسید بوریک در اصل یک اسید ضعیف است که pH پایینی دارد؛ درصورتیکه بوراکس دارای خواص قلیایی بالایی است و pH بالاتری نسبت به اسید بوریک دارید. همین عامل سبب می‌شود که به‌عنوان یک عامل تمیز کننده موثر و منبع سدیم در فرآیندهای شیمیایی شناخته شود.
یکی دیگر از نمونه‌های فرق اسید بوریک و بوراکس شکل ظاهری آن‌هاست. شکل ظاهری اسید بوریک به صورت یک پودر کریستالی سفید رنگ است؛ درحالیکه بوراکس عموما به‌صورت بلورهای بی‌رنگ یا سفید ظاهر می‌شود و شکل هندسی منظمی دارد. همچنین اسید بوریک بسیار رطوبت گیر است و می‌تواند رطوبت هوا را جذب کند. در مقابل بوراکس می‌تواند به راحتی در آب حل شود و تشکیل محلول‌های شوینده قوی بدهد.
تفاوت اسید بوریک و بوراکس از نظر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی را برای شما در جدول زیر آورده‌ایم:
| ویژگی ها | بوراکس | اسید بوریک |
| شکل ظاهری | جامد کریستالی سفید | جامد کریستالی سفید |
| نقطه جوش | 575 درجه سانتی‌گراد | 300 درجه سانتی‌گراد |
| فرمول شیمیایی | Na2B4O7·10H2O | BH3O3 |
| طبیعت مرکب | نمک و باز ضعیف | اسید لوئیس ضعیف |
| ساختار کریستالی | مونوکلینیک | مسطح مثلثی |
| چگالی | 1.73 گرم بر سانتی‌متر مکعب | 1.435 گرم بر سانتی‌متر مکعب |
| نام IUPAC | سدیم تترابورات دکاهیدرات | تری هیدروکسیدوبرون |
| نقطه ذوب | 743 درجه سانتی‌گراد | 170.9 درجه سانتی‌گراد |
| وزن مولکولی | 381.37 گرم بر مول (هیدراته)، 201.22 گرم بر مول (دهیدراته) | 61.83 گرم بر مول |
| نام های دیگر | سدیم بورات، سدیم تترابورات، دی سدیم تترابورات | هیدروژن بورات، اسید بوروسیک و اسید ارتوبوریک |
| pH | 9.5 | 5.1 |
| حلالیت در آب | 31.7 g/L | 2.52 g/100 mL (0 °C) 4.72 g/100 mL (20 °C) 27.53 g/100 mL (100 °C) |
تفاوت بوریک اسید و بوراکس از نظر ایمنی و مسائل زیست‌محیطی
در دنیای مواد شیمیایی، بور عنصری است که به دلیل خواص منحصر به فرد خود، جایگاه ویژه‌ای دارد. ترکیبات بور، از جمله اسید بوریک و بوراکس، در صنایع مختلف کاربردهای گسترده‌ای پیدا کرده‌اند. این دو ماده، با وجود شباهت در ترکیب اصلی، تفاوت‌های چشمگیری در ویژگی‌ها و کاربردهای خود دارند.
یکی از مهم‌ترین این تفاوت‌ها در میزان ایمنی‌ای است که باید صرف استفاده از آنها شود یا میزانی که آنها به محیط زیست آسیب می‌زنند. در واقع به عنوان یک علاقمند به محیط زیست یا ایمنی در کار، شاید برایتان مهم باشد که این تفاوت‌ها را بدانید و با توجه به آنها، میان این دو مادهه شیمیایی دست به انتخاب بزنید. در ادامه این مقاله، قصد داریم به بررسی دقیق تفاوت‌های اسید بوریک و بوراکس از جنبه‌های مختلف، از جمله ایمنی و اثرات زیست‌محیطی بپردازیم.
مسائل ایمنی و زیست‌محیطی اسید بوریک
اسید بوریک به طور کلی ماده‌ای کم‌خطر در نظر گرفته می‌شود، اما تماس طولانی‌مدت با پوست یا چشم می‌تواند باعث تحریک و التهاب شود. بلع مقادیر زیاد اسید بوریک نیز می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی داشته باشد. بنابراین، هنگام کار با اسید بوریک باید از دستکش، عینک ایمنی و ماسک استفاده کرد. همچنین، محلول‌های اسید بوریک را باید دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگهداری کرد.
اسید بوریک به طور طبیعی در برخی از منابع آبی وجود دارد و در مقادیر کم برای محیط‌زیست خطرناک نیست. با این حال، ورود مقادیر زیاد اسید بوریک به محیط‌زیست می‌تواند باعث آلودگی آب و خاک شود. اسید بوریک می‌تواند بر رشد گیاهان و جانوران آبزی تأثیر منفی بگذارد و در درازمدت به اکوسیستم آسیب برساند. بنابراین، دفع پساب‌های حاوی اسید بوریک باید با دقت انجام شود و از ورود آن به محیط‌زیست جلوگیری شود. اسید بوریک اگر به درستی استفاده شود، ماده‌ای نسبتاً ایمن است. با رعایت نکات ایمنی و رعایت قوانین زیست‌محیطی، می‌توان از خطرات احتمالی آن جلوگیری کرد.
مسائل ایمنی و زیست‌محیطی بوراکس
رعایت مسائل ایمنی درباره بوراکس اهمیت زیادی دارد. نخست این که تماس مستقیم بوراکس با پوست و چشم می‌تواند باعث تحریک، قرمزی و خارش شود. در صورت تماس، باید ناحیه آلوده را به مدت حداقل 15 دقیقه با آب فراوان شستشو داد. استنشاق گرد و غبار بوراکس می‌تواند باعث تحریک دستگاه تنفسی شود. افرادی که دارای مشکلات تنفسی هستند، حساسیت بیشتری نسبت به این ماده نشان می‌دهند. بلع مقادیر زیاد بوراکس می‌تواند باعث مسمومیت شود که علائمی مانند تهوع، استفراغ، اسهال و مشکلات کلیوی را به دنبال دارد. در موارد شدید، بلع بوراکس می‌تواند کشنده باشد. از سوی دیگر برخی افراد ممکن است نسبت به بوراکس حساسیت داشته باشند که باعث بروز علائمی مانند کهیر، خارش و تورم شود.
مانند اغلب مواد شیمیایی، بوراکس هم اثرات منفی خود بر روی محیط زیست را دارد. ورود بوراکس به منابع آبی می‌تواند باعث افزایش شوری آب و تغییر در pH آن شود. این تغییرات می‌توانند بر زندگی آبزیان تأثیر منفی گذاشته و باعث کاهش تنوع زیستی شوند. علاوه بر این، تجمع بوراکس در خاک می‌تواند باعث کاهش حاصلخیزی خاک و در نتیجه کاهش تولید محصولات کشاورزی شود. همچنین، بوراکس می‌تواند بر میکروارگانیسم‌های موجود در خاک تأثیر منفی گذاشته و چرخه مواد مغذی را مختل کند. اگر علاقمند به حفظ حیات وحش هستید، به خاطر داشته باشید که تماس حیات وحش با بوراکس می‌تواند باعث مسمومیت و مرگ آنها شود. به ویژه حیوانات کوچک مانند پرندگان و حشرات به دلیل اندازه کوچک خود، حساسیت بیشتری نسبت به بوراکس دارند.
مقایسه قیمت و دسترسی به بوراکس و اسید بوریک
اسید بوریک و بوراکس از جهات بسیاری شبیه به هم هستند و این مسئله به دلیل مشترک بودن عناصر سازنده آن‌هاست. هر دو این ترکیبات از بور به دست آمده‌اند و از نظر کاربرد در صنایع شوینده استفاده مشترکی دارند اما درنهایت می‌توان تفاوت اسید بوریک و بوراکس را از منظر قیمت نیز مشاهده کرد.
به صورت کلی اسید بوریک نسبت به بوراکس از قیمت بیشتری برخودار است. دلیل قیمت بیشتر اسید بوریک را می‌توان تصفیه بیشتر و درصد خلوص بالاتر آن نسبت به بوراکس ذکر کرد؛ چرا که این ماده از حجم بیشتری بور در واحد یکسان برخوردار است. همچنین یکی دیگر از نمونه‌های فرق اسید بوریک و بوراکس میزان دسترسی به این مواد است. در حالت کلی شما می‌توانید بوراکس را بسیار راحت‌تر از اسید بوریک به دست بیاورید و آن را در مقیاس‌های مختلف خریداری کنید. از این رو، این مسئله نیز می‌تواند دلیلی بر قیمت پایین‌تر بوراکس نسبت به اسید بوریک باشد.
از طرفی چون دستیابی به اسید بوریک سخت‌تر است، این ماده ارزشمندتر تلقی می‌شود و همچنین فعالان صنعتی تلاش می‌کنند فروشگاه‌ها یا شرکت‌های معتبری را در زمینه تامین مواد اولیه شیمیایی بیابند که بتوانند به راحتی حجم دلخواهی از اسید بوریک را در هر زمان بدست آورند.
همچنین از آنجایی که این دو مواد در صورت پیروی درست از استانداردها، سمیت کمی برای محیط و سلامت انسان دارند، در برخی مواقع در صنعت، به جای مواد شیمیایی دیگر جایگزین می‌شوند. البته لازم به ذکر است که بوراکس نسبت به اسید بوریک سمیت کمتری دارد.
اسید بوریک یا بوراکس؛ کدام ماده برای مصارف صنعتی بهتر است؟
اینکه بخواهید بین اسید بوریک یا بوراکس یکی را انتخاب کنید، به نوع مصرف و کاربرد شما بستگی دارد. اگر به‌عنوان یک تولیدکننده صنعتی می‌خواهید بر اساس فرق اسید بوریک و بوراکس انتخاب کنید، باید بگوییم که هر یک از این مواد کاربردهای متفاوتی دارند. همچنین قیمت این ماده می‌تواند تاثیر مستقیمی بر روی انتخاب شما داشته باشد؛ بوراکس به طور کلی ارزان‌تر است و سمیت کمتری نسبت به بوریک اسید دارد. از طرفی، استفاده از بوریک اسید نیازمند رعایت نکات ایمنی بیشتری است. اما در نهایت این ویژگی‌ها و خاصیت هر ماده است که مشخص می‌کند شما باید به سراغ خرید بوراکس یا خرید اسید بوریک بروید.
اگر به دنبال خرید اسید بوریک با کیفیت با قیمتی مقرونبه‌صرفه هستید، شرکت آوینا تجارت اطلس به‌عنوان یکی از بزرگترین و معتبرترین شرکت‌های تامین مواد اولیه شیمیایی، اسید بوریک را با کیفیتی مرغوب به مصرف کنندگان صنعتی ارائه می‌کند. شما می‌توانید با تماس با مشاوران ما، سوالات خود را درباره تفاوت اسید بوریک و بوراکس مطرح کنید و درباره جزئیات خرید اسید بوریک اطلاعات بیشتری به دست آورید.
سوالات متداول درباره تفاوت اسید بوریک و بوراکس
با توجه به تفاوت‌هایی که بین بوراکس و اسید بوریک وجود دارد، در ادامه به سوالات متداولی که در خصوص این دو ماده ممکن است پیش بیاید، پاسخ می‌دهیم:
چه تفاوت‌هایی در ساختار شیمیایی بین بوراکس و اسید بوریک وجود دارد؟
بوراکس دارای فرمول شیمیایی Na₂B₄O₇·10H₂O است که نشان‌دهنده وجود یون‌های سدیم و بور است. در مقابل، اسید بوریک با فرمول H₃BO₃ فقط شامل یک مولکول بور و سه مولکول هیدروژن است. این تفاوت در ساختار شیمیایی منجر به خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی بین این دو ماده می‌شود.
آیا می‌توان از بوراکس به‌جای اسید بوریک استفاده کرد؟
این دو ماده خواص و کاربردهای متفاوتی دارند، بنابراین نمی‌توان به‌طور مستقیم از یکی به‌جای دیگری استفاده کرد. برای مصارف خاص، بهتر است از ماده مناسب استفاده شود. مثلا برای ضدعفونی کردن، اسید بوریک ممکن است موثرتر باشد؛ درحالیکه برای تمیز کردن یا حشره‌کشی، بوراکس گزینه بهتری است.
آیا بوراکس و اسید بوریک ایمن هستند؟
هر دو ماده معمولا در مقادیر معین ایمن در نظر گرفته می‌شوند، اما باید با احتیاط استفاده شوند. مصرف بیش از حد یا تماس طولانی‌مدت با پوست می‌تواند باعث تحریک شود. توصیه می‌شود قبل از استفاده از هر دو ماده، برچسب‌ها را مطالعه کرده و دستورالعمل‌های ایمنی را رعایت کنید.