دی اتانول آمین Diethanolamine (DEA)

دی اتانول آمین چیست؟

دی اتانول آمین با نام اختصاری DEA یک آمینو الکل است و اکثر ویژگی‌های آن به عنوان یک آمین‌ ثانویه، مشابه آمین‌های اولیه است؛ زیرا هر دو آمین، انتقال جرم قابل توجه و سرعت واکنش زیادی نسبت به CO2 نشان می‌دهند. DEA در ساختار مولکولی خود دو گروه هیدروکسیل دارد و یک دی الکل نامیده می‌شود که با توجه به درجه حرارت و درصد خلوص، به شکل جامد یا مایع است. دی اتانول آمین یک اسید ضعیف می‌باشد و با افزایش دما بویی مشابه آمونیاک تولید می‌کند. مهمترین کاربرد آن، به‌عنوان عامل مرطوب‌کننده متوسط در صنعت لوازم آرایشی-بهداشتی و محصولاتی مانند شامپوها، کرم‌ها و لوسیون‌ها است. قوام نرمی که هنگام استفاده از این محصولات تشکیل می‌گردد ناشی از وجود دی اتانول آمین در ترکیب آن‌هاست.

تولید دی اتانول آمین

دی اتانول آمین از واکنش بین اتیلن اکسید با آمونیاک تولید می‌گردد، که به طور هم زمان و تحت شرایط ویژه مونو اتانول آمین و تری اتانول آمین نیز حاصل می‌شود و می‌توان با تغییر استوکیومتری، مقدار هر کدام را تنظیم و کنترل نمود. در این واکنش اغلب 50 درصد مونو اتانول آمین، 30 تا 35 درصد دی اتانول آمین و نهایتا 15 تا 20 درصد تری اتانول آمین تولید می‌گردد.

C₂H₄O + NH₃ → H₂NCH₂CH₂OH

مشخصات فیزیکی و شیمیایی

فرمول مولکولی: C₄H₁₁NO₂

شکل ظاهری: مایع شفاف و غلیظ به رنگ قهوه‌ای یا قرمز

جرم مولی: 105.14 گرم بر مول

چگالی: 1.097  گرم در سانتیمتر مکعب

دمای ذوب: 28 درجه سانتیگراد

دمای جوش: 271 درجه سانتیگراد

حلالیت: بسیار محلول در آب و اتانول (954 گرم در لیتر)؛ حلالیت کم در بنزن و دی اتیل اتر

کاربردهای دی اتانول آمین

• صنعت آرایشی-بهداشتی
• صنعت نساجی
• صنعت تصفیه گاز
• سموم کشاورزی
• ساخت روان کننده و بافر
• لاستیک سازی
• تولید سیمان
• تولید رنگ و کاغذ

کاربرد دی اتانول آمین در صنعت آرایشی- بهداشتی

دی اتانول آمین با توجه به خاصیت قلیایی، موجب خنثی‌سازی عوامل اسیدی در محصولات آرایشی-بهداشتی می‌گردد که این ویژگی باعث متعادل سازی pH محصولات و خاصیت محافظت از پوست می‌شود. وجود DEA در فرمول تولید محصولات آرایشی و بهداشتی، موجب کاهش کشش سطحی مایع و افزایش خاصیت پخش و مرطوب کنندگی آن‌ها می‌گردد، که این امر باعث کف‌کنندگی و بهبود قوام در فرمولاسیون این محصولات می‌شود. علاوه بر افزایش براقیت و نرم کنندگی، باعث برطرف شدن روغن و چربی نیز در آن‌ها می‌گردد که در نتیجه باعث القای حس پاکیزگی می‌شود.

در این صنعت از محصولاتی که دی اتانول آمین در تولید آن‌ها نقش مهمی دارد می‌توان به صابون‌ها و سورفکتانت‌های مورد استفاده در شوینده‌‌های لباسشویی، مایع ظرفشویی، لوازم آرایشی، شامپوها و نرم‌کننده‌های مو اشاره کرد، که وجود دی اتانول آمین در فرمول آن‌ها، به ایجاد بافت کرمی و کف‌کنندگی کمک می‌کند.

کاربرد دی اتانول آمین در صنعت کشاورزی

در صنعت کشاورزی از دی اتانول آمین برای خنثی نمودن مواد شیمیایی کشاورزی و تولید نمک گلیفوسیت (گلایفوزیت) به‌عنوان سم کشاورزی استفاده می‌گردد، همچنین به‌عنوان عامل خنثی‌کننده برای امولسیفایرهای آنیونی نیز استفاده می‌شود.

کاربرد دی اتانول آمین در صنعت نساجی

دی اتانول آمین به‌عنوان نرم کننده در صنایع نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین باعث افزایش مقاومت پشم‌ها در مقابل پارگی و ساییده شدن می‌شود.

کاربرد دی اتانول آمین در تصفیه گازها

از دی اتانول امین در صنایع گازی به دلیل خاصیت پایین بودن گرمای واکنش و خورنده نبودن آن، برای تصفیه و شیرین کردن گاز طبیعی و گاز باقیمانده نفت پالایشگاهی استفاده می‌گردد، همچنین نقش مهمی در تولید آمونیاک و دی اکسید کربن مایع نیز دارد.

کاربرد دی اتانول آمین در صنعت دارو

دی اتانول آمین در ساخت برخی از داروها مانند آنتی هیستامین، داروهای ضد تهوع و… حضور دارد. DEA در فرمول تولید ماده‌ای به نام آمینوفیلین است که برای درمان بیماری‌های تنفسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربرد دی اتانول آمین در صنعت لاستیک سازی

به‌عنوان ماده اولیه تولید آلکانوآمید است که این ماده عامل پخت و تقویت‌کننده در تولید لاستیک‌ها می‌باشد.

نکات ایمنی استفاده از دی اتانول آمین

• دی اتانول آمین در صورتی که با پوست و چشم تماس پیدا کند باعث تحریک پوست و سوزش چشم می‌گردد و می‌بایست سریعا به پزشک مراجعه نمود.
• در صورتی که در معرض بخارات آن قرار دارید، حتما از ماسک استفاده نمایید؛ زیرا تنفس بخارات آن ممکن است موجب سرفه، احساس خستگی، حالت تهوع و سردرد شود.
• از آن‌جایی که این ماده با اکسید کننده‌ها وارد واکنش می‌شود؛ از گرما دادن و مشتعل کردن آن بپرهیزید.
• برای خاموش کردن آتش حاصل از آن می‌توانید از اسپری‌های آب، مواد ضد آتش شیمیایی خشک، فوم‌های الکل و یا کپسول‌های گاز دی اکسید کربن استفاده نمایید.
• سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا دی اتانول آمین را به‌عنوان آلاینده هوا و ماده‌ای خطرناک برای سلامتی انسان و محیط زیست اعلام کرده است، پس در مواقع استفاده از آن، حداکثر نکات ایمنی را رعایت بفرمایید.